استان فارس دارای سه تنوع آب و هوایی است. ناحیه گرمسیری، ناحیه سردسیری و ناحیه معتدل. شمال استان فارس در ناحیه سردسیر واقع است و جنوب استان در ناحیه گرمسیر و بین این دو ناحیه، یک خط اعتدالی وجود دارد که شیراز روی آن واقع است ( شواتس، 36:1372)؛ به همین دلیل در شیراز گرمای تابستان هرگز مانند گرمای جنوب استان نمی‌باشد و سرمای زمستان نیز سردی آب و هوای شمال فارس را ندارد. وجود گل‌های رنگارنگ و گیاهان متنوع در این شهر، برخاسته از آب و هوای اعتدالی آن است؛ اما مهم‌ترین ویژگی طبیعی، ساخته هنر دست و ذهن ساکنان این شهر در طول تاریخ که یادآور اعتدال هوا اعتدال ذهن و زبان اهالی این شهر است، در باغ‌های آن تبلور یافته است ( ویلبر،1388: 228-185). نه تنها در مشرق زمین که حتی در اقلیم پر باران کشورهای اروپایی نیز نمی‌توان این تعداد باغ‌های ساخته شده در این شهر در طول تاریخ را یافت.
هم اینک نیز باغ‌های شیراز، عرصه خودنمایی انواع گل‌ها، ریاحین، گیاهان، درختان ثمری و سایه‌انداز است و باغ‌هایی که چند قرن قدمت دارد، هنوز در این شهر محل تفریح، تفرج و محل گذر و گذار اهل دل و ذوق و هنر است.
به گفته زرکوب شیرازی: ” عرصه دارالملک شیراز زبده ممالک روی زمین بل مربع رباع ربع مسکون افتاده. سواد شهر شیراز بر مثال مردمک چشم جهان‌بین ممالک تواند بود، گویا نسخه نزهت‌نامه بهشت برین است. اگرچه فردوس در دنیا توان یافت. کوچک مبین، که مگر بازار بزرگ او است که زیب روی زمین است. چهار بازارش به شکل هفت فلک آرایش کرده، خانه فردوس که بر وی خوان نعمت گسترده طراوت ریاض بساتین، اسم سمرقند بر گوشه طاقچه نسیان نهاده. شمال مشگ‌آگینش در حلبه رهان امتحان، مصلی هوای مصلای او گشته، حدیقه بهشت آثار باغ بنفشه او از قافیه بنفشه در جهان تنگ‌تر نموده.” ( زرکوب،61:1390)
به گفته مقدسی، هوای شیراز در تابستان و زمستان معتدل است، آب روانش سبک، آب چاهش شیرین و نزدیک، مردمش مرفه، بازرگان و با بیگانگان مهربان هستند ( مقدسی، ۱۳۶۱: ۶۴۱).
شیراز در دوره پیش از اسلام، ناحیه بزرگ با آبادی‌ها و جوامع انسانی پراکنده بوده است ( ابن بلخی، ۱۳۷۴: ۳۱۸)؛ اما تحقیقات نشان می‌دهد که در دو ناحیه قصر ابونصر و قلعه پهن دژ، سکونتگاه‌های بزرگی وجود داشته است ( مصطفوی، ۱۳۷۵: ۷۷).
برخی شهر شیراز را در عهد باستان، پادگانی برای شهر معروف استخر می‌دانند؛ اما در الواح ایلامی یافت شده در تخت جمشید، از شیراز با نام شهر راز زیاد شده است (سامی، ۱۳۴۷: ۱۶). این صفت و ویژگی راز و رمز شیراز، پس از اسلام بیش‌تر نمایان می‌شود؛ چنان‌که در قرون نخستین پس از اسلام، شیراز جایگاه عرفان و میعادگاه عارفان بزرگ است. ابن‌خفیف از نخستین عارفان بزرگ است که پس از مرگش برای چند قرن آرامگاهش زیارتگاه اهل دل است و مشتاقان زیادی از مناطق دور و نزدیک برای زیارتش به شیراز می‌آیند و در ربات شیخ ساکن می‌شوند.
در موضوع جایگاه عرفان در شیراز سخن بسیار است؛ اما نکته مهم جایگاه عارفان شیرازی در عرفان ایرانی و شیوه زندگی و نگرش آن‌ها به انسان، جامعه و دنیاست. به طور خلاصه باید گفت که همین آب و هوای اعتدالی، بر عرفان و عارفان این شهر تأثیر زیادی گذارده است. مکاتب عرفانی این شهر از ابن‌خفیف گرفته تا روزبهان بقلی و حافظ و دیگران، اهل کشف و شهودند و مهم‌تر آن‌که از یک‌سو نگری و جزم‌اندیشی به دور.
شعر پارسی نیز چه در قالب و چه مضمون، به شدت وامدار شعرای شیرازی است و دو شاعر بزرگ پارسی‌گوی یعنی سعدی و حافظ، در این هوای قدسی اعتدالی نفس کشیده‌اند و ذهن و زبانشان در گرو این هوای پاک و سالم بوده است.
برگرفته از مقاله ی”صلح، امنیت و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز دینی و نقش آن در توسعه محیط زیست” نوشته ی دکتر مصطفی ندیم .