درخت سرو از کهن ترین درختانی است که در ایران و فارس کاشته می شده است. در شیراز درخت سرو جایگاه خاصی داشته است. از درخت سرو در باغها در خیابان کشی استفاده می شده است. در شیراز در کمتر باغ بزرگی است که در دو طرف گذر یا خیابان اصلی باغ درخت سرو کاشته نشده باشد. درخت سرو انواع و اقسامی دارد که امروزه بسیاری از آنها مانند سرو نقره ای یا سرو کامیس از کشورهای دیگر وارد ایران شده است اما از گذشته دو نوع سرو در شیراز معروف بوده است که به سرو باز و سرو ناز معروفند. سرو باز دارای چند شاخه است که با هم بزرگ می شوند اما سرو ناز که شهرت خاصی دارد تنه آن دارای یک شاخه است که به زیبایی بزرگ شده و مرتفع می شود. معروف ترین سروهای ناز در شیراز در باغ ارم کاشته شده است و بیش از هشتاد سال سن دارد. تعداد سروهای ناز باغ ارم در مقیاس در دیگر سروها اندک است و هم اکنون کمتر از ده درخت سرو ناز در این باغ است اما هنوز هر مسافر و بازدید کننده ای که وارد باغ ارم می شود خواهان بازدید از این چند درخت است.
غیر از درختان سرو باغ ارم از درختان سرو مشهور در فرهنگ عامه شیراز سروهای باغ آقاباباخانی است.
آقاباباخان از بزرگان دیوانی شیراز در اواسط دوره قاجار است. وی در مدتی که در شیراز بود آثار خیری از خود بجای گذارد که معروف ترین آنها مدرسه آقاباباخان است که هنوز به حیات مادی و معنوی خود ادامه می دهد. از دیگر اقدامات وی ساخت باغی بزرگ در جنوب شهر شیراز بود که به باغ آقاباباخانی معروف بود.
بعدها با مرگ این فرد و عدم رسیدگی خویشان وی، باغ از رونق افتاد و بیشتر درختان آن خشک شد اما سروهای بزرگ و زیبای آن تا سالها باقی بود. از جمله تفریحات مردم شیراز از اواخر دوره قاجار تا اواسطدوره پهلوی اول رفتن به این باغ و نشستن در کنار سروهای باغ بود. سروهای باغ آقاباباخان در واقع گلگشتی عصرانه برای اهالی شیراز بود. از جمله موضوعاتی که از این درختان وارد فرهنگ عامه شیراز شدمساله ترسناک بودن درختان نزدیک غروب و در تاریکی بود به گونه ای که ابتدا برای اینکه بچه ها از والدیندور نشوند بچه ها را از این درختان می ترساندند و می گفتند که جن دارد و بزودی خود مردم نیز غروب نشده باغ را که تنها سروهای آن باقی مانده بود ترک می کردند. در خیابان کشی جدید شهر و تبدیل این باغ بزرگ به فرودگاه درختان سرو آن از بین رفت اما تا سالها یاد و خاطره درختان سرو آن در ذهن مردم باقی ماند.
نکته آخر این که در نزد باغبان ها که بیش از همه با درختان در باغ سر و کار دارند در مورد درخت سرو دو دیدگاه وجود دارد. نخست به دلیل همیشه سبز بودن آن جنبه قدسی یافته به عنوان درخت نامیرا یاد می شود چنانکه در قصه مربوط به درخت نارنج گفته شد اما نگارنده وقتی قصد کاشتن درخت سرو در باغچه خود را داشتم یکی از باغبان های با تجربه که از او درخت می خرم و با من دوست است مرا از کاشتن درخت سرو منع کرد و گفت ” درخت سرو خوش یمن نیست “. از باغبان دیگری شنیدم که گفت “درخت سرو اومد نیومد داره “(اصطلاحی در شیراز یعنی آمد نیامد دارد یعنی ممکن است سعد باشد یا نحس و این نامعلوم است. برای برخی موضوعات شیرازیها از اصطلاح اومد و نیومد استفاده می کنند. مثلاً نگهداشتن کبوتر در خانه اومد دارد یعنی سعد است و یا اگر گربه در خانه زایمان کند و بچه بیاورد اومد دارد.) . احتمال زیاد می دهم که درخت سرو به دلیل ساختار خاصی که دارد و به ویژه ریشه نه چندان عمیق آن و به یکباره خشک شدن موجب این تلقی شده است. بارها دیده شده است که درخت سرو به یکباره خشک شده است که البته عدم شناخت صحیح درخت و عدم تطبیق با محیط موجب این باور غلط شده است.
در ادبیات فارسی از سرو به عنوان ایستادگی رشادت بلند قامتی و زیبایی یاد شده است.
برگرفته از مقاله ی “جایگاه درخت در فرهنگ مردم شیراز” نوشته ی دکتر مصطفی ندیم .